اخلاق فرماندهی

رسول اكرم(صلی الله عليه وآله وسلم) به اخلاقی آراسته بود كه خداوند او را چنين می‌ستايد: «وَ إِنَّكَ لَعَلی خُلُق عَظيم». موصوف بودن به اين اخلاق، از او يك فرمانده موفّق ساخته بود كه می‌توانست او را به مقصود رسانده و در بسياری از جنگها پيروزی را برای او به ارمغان آورد.

آن حضرت به تمامی‌ مردم مهربان بود و در همه شرايط با لشكريان و مردم خود مدارا می‌كرد، راستگويی امين، وفادار به عهد و پيمان خود بود، هنگام غضب خشم خود را فرو می‌برد و هنگام قدرت از مجازات چشم پوشيده و می‌گذشت. او بين مردم «صلح و دوستی» برقرار می‌ساخت و از آنان كينه، دشمنی و فتنه را دور می‌كرد و هر كسی را در جايگاه خود قرار می‌داد.

برجسته ترين صفات عقلی آن حضرت عبارت بود از: تدبير، تفكّر و دور انديشی. اين صفات در عملكردهای او نمايان است. با تفكّر و انديشه در مورد وضع قوم او می‌توان فهميد كه رسول خدا(صلی الله عليه وآله وسلم) عاقلترين مردم جهان بوده است; زيرا قومی‌ را به رغم خشونت و تندی اخلاق و فخرفروشی و سخت خويیای كه داشتند، چنان تربيت و رهبری كرد كه، با همه اين اوصاف، از حاميان جدّی او گشتند و همراه با او پرچم اسلام را برافراشتند و به جهاد برخاستند.

رسول خدا(صلی الله عليه وآله وسلم)، روشهای جديدی را در جنگ، حكومت، مديريت، سياست، اقتصاد و مسائل اجتماعی به وجود آورد. در جنگ احزاب به كندن خندق پرداخت، در غزوه حديبيّه با قريش مذاكره كرد و با انعقاد پيمانی به نتايج عملی آن، كه بعدها نمايان شد، دست يافت و به همين گونه در هر ميدان جنگی به ابتكاری جديد دست می‌زد كه او را در پيروزی بر دشمن ياری می‌كرد و آنان را از اقدامات و تاكتيكهای خود در بُهت و سرگردانی فرو می‌برد.

رسول اكرم(صلی الله عليه وآله وسلم) موفّق گرديد حاكميّتی از هر جهت با شكوه و محترم برپا دارد تا همه مردم از زعامت و رهبری او بهرهمند گشته و به اوامر او، پس از رهايی از طاعت رهبران مختلف، گردن نهند. دعوت رسول خدا(صلی الله عليه وآله وسلم) به اسلام، مبتنی بر صلح و سلامت بود و جنگ را جز هنگامی‌ كه قساوت دشمن و سختگيری آنان بر مسلمانان زياد شد، مورد توجّه قرار نمی‌داد. در حقيقت، برای دفعِ زور، به زور متوسّل می‌شد. از اين رو، جنگهای او از آغاز بر اساسی ثابت و استوار قرار داشت كه لشكر اسلامی‌ از آن غفلت نمی‌كرد، از جمله: دعوت مردم به دين جديد، انعقاد پيمان صلح و پرداخت جزيه يا فتح سرزمين آنان، و نبرد با كسانی كه با او دشمنی كنند.