حقيقت «دعا» چيست و چه جايگاهى در اسلام دارد؟

دعا و مناجات، نوعى توسل عاشقانه به معشوق و پيوستن موجودى كوچك و ناتوان به وجودى بى‏نهايت بزرگ و تواناست.

آدمى به هنگام دعا ـ كه همچون گدايى بينوا، دست نياز به درگاه كريم بى‏نياز دراز مى‏كند ـ به حقيقت وجودى خويش نزديك مى‏شود. انسان وقتى خود را تهى‏دست و بينوا، رانده و از همه جا مانده، حقير و فقير، خوار و زبون و بيچاره و بى‏پناه ديد، حقيقت هستى او ـ كه پرتوى از هستى مطلق خداوند است ـ برايش هويدا مى‏گردد و با احساس بستگى و پيوند با حق و نيازمندى به او، حال و شورى وصف‏ناشدنى پيدا مى‏كند.

بنده در حال دعا و مناجات، چنان غرق لذت مى‏شود كه پستى و زبونى خويش را فراموش مى‏كند و از ياد دوست لبريز و سرشار مى‏گردد و مجموعه‏اى از اميد و بشارت و نور و نيرو مى‏شود. جملات شورانگيز دعا، چون آبشار سپيده، در افق روح، فرو مى‏ريزد و روح انسان را روشن و مشتعل مى‏سازد؛ همان طور كه سيل زرّين آفتاب، تيرگى‏ها را از ميان برمى‏دارد و جهان را در نور فرو مى‏برد.

در دعا و توسل، روح، تسكين مى‏پذيرد و التهاب دل فرو مى‏نشيند و بى‏قرارى‏ها جاى خود را به آرامش و قرار مى‏دهد؛ همانند فرزند گم‏شده‏اى كه به مادر برسد يا تشنه‏كامى كه به چشمه‏اى زلال و گوارا دست يابد.

همدم شدن با خداوند و راز، نياز با دوست و در ميان نهادن دردِ دل با او، غم‏ها را سبك مى‏كند و دل‏ها را روشنايى و فروغ مى‏بخشد. لذت دعا و مناجات با ذات بى‏زوال خداوند، چون چاشنى سِحرانگيزى، همه تلخى‏ها را شيرين كرده، زندگى را باصفا و گوارا مى‏سازد.

جان ناشكيبا و بى‏طاقتى كه ديگر توان تحمل بار رنج و درد را ندارد، در پرتو دعا و راز و نياز و گريستن و خالى شدن از عقده‏ها، گنجايش دريا گونه مى‏يابد و هجوم طوفان و بلا و غم را نسيمى دل‏انگيز مى‏انگارد.

دعا، آبروبخش انسان در پيشگاه ربوبى است و اگر دعاى ما نبود، در نزد خداوند قدر و اعتبارى نداشتيم؛

قُلْ ما يَعْبَوءُاْ بِكُمْ رَبِّى لَوْ لا دُعاوءُكُمْ؛1 «اگر دعاى شما نبود، خداوند به شما اعتنا و توجهى نداشت».

دعا، «بهترين و برترين عبادت»، «كليد رستگارى»، «گشاينده درِ رحمت» و «سلاح موءمن و ستون دين و نور آسمان‏ها و زمين» است.

دعا، «محبوب‏ترين عمل در نزد خداوند» ، «سلاح پيامبران» و «سپر موءمن» است.

دعا، «دفع كننده امواج بلا» ، «سبب شفاى هر بيمارى» و «دفع كننده قضا و قدر» است.

بايد دانست كه هدف نهايى از دعا، تنها برآمدن حاجت و رفع گرفتارى و سختى و شفاى بيماران نيست؛ بلكه براى اهل حال و معرفت ـ كه شناختى درست از جهان و رويدادهاى آن دارند ـ انس با ذات پاك خداوندى است كه كانون همه نيكى‏ها و زيبايى‏هاست. از استجابت دعا با ارزش‏تر، روح اجابت است و در نزد آنان، دعا در عين حال كه وسيله است، هدف نيز مى‏باشد.